Muziekrechten zijn van belang voor iedereen die zich met muziek bezighoudt. Heel plat gezegd, gaat het belang over de mogelijkheid dat je geld kan verdienen met muziekrechten of dat je geld moet betalen voor het gebruik ervan. Ik heb het dan niet zozeer over het spelen van muziek bij boekingen of over collectief rechtenbeheer via Buma, Stemra en Sena, maar echt over welk recht nou van toepassing is op muzikale creaties en welke afspraken je daarover kan maken. Om dat essentiële recht voor muzikanten goed uit te leggen heb ik, als muziekadvocaat, op verzoek van Gigstarter een introductie in muziekrecht opgetekend.
Auteursrecht
Auteursrecht staat ook wel bekend als ‘copyright’ en is in Nederland geregeld in de Auteurswet. Auteursrecht ontstaat vanzelf op het moment dat een bepaald idee in je hoofd door jou wordt omgezet naar iets tastbaars. Stel, je hebt een tekst in je hoofd en je schrijft die tekst op, dan ontstaat er op dat moment auteursrecht. Je hoeft het dus niet eerst te zingen, op te nemen of te registeren. Wel moet het gaan om een zogenaamd ‘werk’. Auteursrechtelijk gezien is er sprake van een werk (en dus van bescherming) indien EOK + PS geldt. EOK staat voor Eigen Oorspronkelijk Karakter van een werk en daarin moet tevens het Persoonlijk Stempel (PS) van de maker zijn terug te vinden. Dit betekent praktisch gezien het volgende:
1. het werk moet een eigen intellectuele schepping zijn van de auteur
2. de vorm mag niet ontleend zijn aan een ander werk en moet het resultaat zijn van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes en daarmee een voortbrengsel van de menselijke geest
3. het werk mag geen uitvloeisel zijn van wat noodzakelijk is voor het verkrijgen van een technisch effect
4. daarnaast vindt het werkbegrip zijn begrenzing waar het eigen, oorspronkelijke karakter enkel bepaald wordt door reeds bekende stijlelementen
5. beslissend is de situatie op het moment waarop het werk voor het eerst openbaar is gemaakt
De duur van het recht is tot 70 jaar na de dood van de maker.
Muziekadvocaat Sander Petit, foto: Wouter Wolfkamp / Nortoir
Het auteursrecht houdt kort gezegd in dat de maker het recht heeft om de exploitatie van muziekwerken door anderen te verbieden. Exploitatie wordt in dit geval gezien als het openbaar maken en verveelvoudigen van een werk. Onder ‘openbaar maken’ valt onder meer:
1. het verspreiden van muziekexemplaren (distributie)
2. het ten gehore brengen van muziek
3. het uitzenden van muziek
4. het online zetten van muziek
Bij ‘verveelvoudigen’ kun je denken aan:
1. het reproduceren en kopiëren van het muziekwerk
2. afgeleiden van het werk maken (remixen en edits)
3. het samenvoegen van een muziekwerk met beeld (synchronisatie)
Omdat het een verbodsrecht is, kan de maker omgekeerd ook toestemming verlenen voor het gebruik van zijn rechten en werken. Die toestemming kun je natuurlijk verlenen in ruil voor een vergoeding.
Vaak wordt die toestemming verkregen door middel van de overdracht of licentie van rechten. Bij een overdracht gaat het eigendom over van de maker naar een exploitant (meestal een muziekuitgever). Bij een licentie blijft de eigendom bij de maker, maar krijgt een andere partij toestemming om de muziek van de maker te gebruiken.
Het is dus erg belangrijk om te bepalen wat er precies wordt beschermd, wie die bescherming krijgt en welke afspraken er worden gemaakt over het gebruik van de muziek.
Verschil met naburig recht
Auteursrecht is het recht van componisten en tekstschrijvers. Bij auteursrecht moet je ook denken aan Buma en Stemra en aan muziekuitgevers. Auteursrecht gaat over tekst en noten en dus over de ‘theoretische’ kant van muziek. Aan de andere kan heb je het naburige recht. Dat gaat over de ‘praktische’ kant van muziek, namelijk de uitvoering van die tekst en noten en de opnames daarvan. Stemra vormt een soort brug tussen het auteursrecht en het naburige recht, omdat Stemra toestemming namens rechthebbenden verleend voor het verspreiden van muziek. Het moet daarbij gaan om iedere eerste verkoop van exemplaren waarin de muziek is vastgelegd, bijvoorbeeld cd’s en vinyl. Na die eerste verkoop is dat verspreidingsrecht uitgeput. Daarom mogen er bijvoorbeeld gewoon tweedehands cd’s worden verkocht zonder dat er een vergoeding voor de auteur moet worden betaald.
Bij naburig recht moet je denken aan Sena, masterrechten en platenmaatschappijen. Wat naburig recht precies is, dat ga ik zo uitleggen. Houdt dit onderscheid met het auteursrecht in ieder goed in de gaten!
Sander tijdens een presentatie bij de DJ Mag NL, foto: Onno-Quint Wasim
Naburig recht
Het naburig recht is een soort ‘buur’ van het auteursrecht en is in Nederland geregeld in de Wet op de naburige rechten.
Naburige rechten beschermen de uitvoerend kunstenaar en degene die een uitvoering (van een auteursrechtelijk beschermd werk) opneemt, met als doel dit te exploiteren.
Uitvoerend kunstenaar
De Wet op de Naburige Rechten (“WNR“) bepaalt in artikel 1 sub a WNR dat het begrip ‘uitvoerend kunstenaar’ toeziet op het volgende: “de toneelspeler, zanger, musicus, danser en iedere andere persoon die een werk van letterkunde, wetenschap of kunst of een uiting van folklore opvoert, zingt, voordraagt of op enige andere wijze uitvoert, alsmede de artiest, die een variété- of circusnummer of een poppenspel uitvoert”.
Fonogrammenproducent
Een ‘fonogram’ is volgens artikel 1 sub c WNR: “iedere opname van uitsluitend geluiden van een uitvoering of andere geluiden”. In artikel 1 sub b WNR is verder bepaald dat onder ‘opnemen’ wordt verstaan “geluiden, beelden of een combinatie daarvan voor de eerste maal vastleggen op enig voorwerp dat geschikt is om deze te reproduceren of openbaar te maken”.
Onder een ‘producent van fonogrammen’ wordt verstaan: “de natuurlijke of rechtspersoon die een fonogram voor de eerste maal vervaardigt of doet vervaardigen”.
Voorbeeld: In de muziekindustrie kan het dus zo zijn dat de “producer” degene is die 1) een auteursrechtelijk beschermd muziekwerk uitvoert, bijvoorbeeld door dit in te spelen op een synthesizer en tegelijkertijd 2) degene is die in de zin van de WNR als fonogrammenproducent wordt aangemerkt. Als die persoon compositie van een bepaalde track heeft bedacht, dan is hij daarop ook auteursrechthebbende.
De rechten van het auteurs- en naburige recht zullen bij een singer-songwriter of DJ/producer vaak naast elkaar bestaan. Wanneer een DJ bijvoorbeeld een ‘zelfgeschreven’ en zelf opgenomen auteursrechtelijk beschermd werk draait, is hij naast ‘maker’, ook ‘fonogrammenproducent’ én ‘uitvoerend kunstenaar’.
Wat kan ik met naburig recht?
Je naburige rechten zijn ongeveer gelijk aan je auteursrechten. Je kan:
1. bepalen of een uitvoering mag worden opgenomen
2. beslissen of een opname vermenigvuldigd en op de markt gebracht mag worden
3. kijken of een opname uitgezonden of vertoond mag worden of ten gehore gebracht
NB: Op commerciële basis uitgebrachte muziek mag altijd worden uitgezonden of ten gehore gebracht mits er een billijke vergoeding voor wordt betaald. Er is dus sprake van een vergoedingsrecht. Dat is anders bij auteursrecht; dat is een verbodsrecht.
De meeste naburige rechten duren 50 jaar. Dit is afhankelijk van wanneer het werk is uitgebracht. Voor uitvoerend musici en fonogrammenproducenten is de termijn van bescherming in oktober 2013 verlengd naar 70 jaar na het uitkomen van de opname. Deze verlenging geldt niet voor films en videogames. Filmmuziek wordt dus 50 jaar beschermd op grond van de WNR.
Sander is ook te vinden en te boeken als DJ op GigstarterWet auteurscontractenrecht
In 2015 en 2018 hebben er belangrijke wijzigingen plaatsgevonden in de Auteurswet en de Wet op de naburige rechten. Deze wijzigingen vloeien voort uit de zogenaamde Wet auteurscontractenrecht. Deze wet is in het leven geroepen om de exploitatie van muziekrechten eerlijker te laten verlopen en de muziekindustrie weer een beetje in balans te brengen. De belangrijkste veranderingen kunnen als volgt worden weergegeven:
1. Exclusieve licentie
Jouw rechten op een track kun je overdragen door middel van een schriftelijke overeenkomst met handtekningen, een zogenaamde akte. Maar, je kunt de rechten ook zelf houden en bijvoorbeeld een publisher alleen toestemming geven om jouw werk te exploiteren. Dat kan door middel van een licentie. De overdracht verschilt van de licentie ten aanzien van de vraag bij wie de rechten liggen. Door de wetswijziging moet een exclusieve licentie, waarbij de publisher dus de enige is die jouw werk mag exploiteren, voortaan ook schriftelijk zijn. Hierdoor krijg je meer duidelijkheid over wat er precies wordt afgesproken.
2. Redelijke vergoeding
Als auteur van muziek heb je voortaan recht op een redelijke vergoeding voor het verlenen van een exploitatierecht. Wat precies redelijk is, dat ligt nog niet vast. Als je vindt dat je vergoeding voor jouw werk niet redelijk is, dan kun je met dit artikel in de hand naar publisher toe om dat te bespreken. Je hebt altijd het recht om te onderhandelen, ook al is er zogenaamd een “standaard verdeling”.
3. Bestseller-bepaling
Stel, je track staat opeens bovenaan in alle charts en wordt vaak gestreamd en verkocht. Niemand had dat verwacht. Jij ook niet toen je akkoord ging met die lage vergoeding. Als die vergoeding ernstig uit de pas loop met de winst die je publisher of het label maakt, dan kun je daar dus iets tegen doen.
4. Ontbinding exploitatie-overeenkomst
Als je uitgever zit te slapen en niets uitvoert, dan kun je jullie overeenkomst helemaal of voor een deel ontbinden en je rechten terugkrijgen. Die ontbindingsmogelijkheid stond al in de wet, maar wordt door deze nieuwe regel nog meer kracht bijgezet. Je moet wel eerst aan een aantal eisen voldoen. Zo moet je de exploitant wel een redelijke termijn geven om alsnog te presteren. Daarnaast moet je een redelijk belang hebben bij ontbinding, bijvoorbeeld omdat er een andere publisher is dit wel echt voor je aan de slag wil. Je mag niet alleen ontbinden omdat de inkomsten tegenvallen. Spreek bij ontbindingsvraagstukken met een specialist. De tactiek en te nemen stappen komen nogal nauw.
5. Onredelijk bezwarende bepalingen
Het Auteurscontractenrecht zorgt er ook voor dat je zogenaamd onredelijk bezwarende bepalingen uit een overeenkomst kunt vernietigen. De verplichting van je publisher om je aan te sluiten bij een aan haar verbonden label, kan als onredelijk worden bestempeld. Ook sommige bepalingen over tussentijdse opzegging of de berekening van het aan jou uit te keren bedrag kunnen onredelijk zijn.
6. Geschillencommissie
Tot slot komt er een geschillencommissie die gaat oordelen over conflicten tussen artiesten en exploitanten. Deze geschillencommissie zal veel goedkoper zijn dan de rechter en is daardoor dus toegankelijker.
Praktisch nut
Als je weet welke rechten je hebt, dan kun je daarover afspraken maken. Die afspraken leveren je hopelijk inkomsten op. Die inkomsten zorgen ervoor dat je een bestendige carrière kan opbouwen en je wat financiële vrijheid voor jezelf creëert. Die vrijheid zorgt voor meer creativiteit en meer creativiteit en vrijheid zorgen voor toffere muziek. Toffere muziek zorgt weer voor meer inkomsten en zo kom je in een positieve spiraal naar de top.
Om alle rechten en partijen in een plaatje samen te vatten:
Royalties
Kennis van het recht zorgt ervoor dat je bewust met de rechten van andere omgaat. Een boze brief van een advocaat of nog erger; een juridische procedure blijft dan hopelijk uit. Los van dat dit soort geschillen veel negatieve energie, tijd en geld kosten, kun je je aandacht beter ergens anders op vestigen, toch? Een gewaarschuwd muzikant telt voor twee. En als je het dan hebt over geld verdienen met die rechten, hier een klein overzicht van de uitbetalende partijen:
Misvattingen over muziekrechten
Als kers op de taart help ik nog wat misvattingen de wereld uit:
1. Je mag de muziek van iemand anders zingen tijdens je optreden;
2. Het gebruik van samples – hoe kort ook – is niet toegestaan als je het sample daarna nog kan herkennen;
3. Je hoeft auteursrecht en naburig recht niet te registeren om bescherming te krijgen. Zo’n © heeft geen beschermingswaarde;
4. De Geschillencommissie Auteurscontractenrecht of de Vaste Commissie Plagiaat kunnen een goed alternatief zijn voor de rechter;
5. Voor gebruik van muziek binnen je familie- of vriendenkring hoeft niet te worden betaald aan Buma of Sena;
6. Voor alle soorten creatieve werken is vooraf toestemming nodig voordat je het mag gebruiken, ongeacht of je een bedrijf bent of niet;
7. Auteursrecht duurt niet voor eeuwig.
Vragen?
Met bovenstaande uitleg en tips kun je jouw bedrijfsvoering als artiest verder professionaliseren. Ik help je graag bij het maken van professionele afspraken over jouw muziekrechten en het opstellen van de benodigde documenten, zodat jij zorgeloos in je studio kan zitten. Wil je weten hoe ik je precies kan helpen of heb je een contract dat nagekeken moet worden? Neem gerust contact op.
Sander Petit is advocaat in de creatieve sector en heeft een sterke focus op de muziekwereld. Hij is gespecialiseerd in media- en entertainmentrecht en heeft gewerkt voor diverse artiesten uit de DJ Mag Top 100, management- en boekingskantoren, platenmaatschappijen en uitgevers, festivals, promotors en muziekwebsites. In oktober 2017 heeft hij Petit Legal opgericht en is hij partner geworden bij AdvocatenvanOranje. Sander staat inmiddels ook bekend als “De Dance-advocaat” en spreekt als zodanig op diverse muziekopleidingen en -beurzen. Neem een kijkje op zijn website voor meer informatie: https://www.danceadvocaat.nl
Gerelateerde blogs van Gigstarter:
